Fot: Getty Image, Wikimedia Commons
W 2021 roku letnie przesilenie Słońca, w którym dzień jest najdłuższy, a noc najkrótsza, wypada 21 czerwca. To jednocześnie początek astronomicznego lata, z którym wiążą się niezwykłe obrzędy i tradycje.
Czym jest przesilenie letnie? Z tym niezwykłym zjawiskiem astronomicznym, które z naszej perspektywy obserwujemy na półkuli północnej, mamy do czynienia w drugiej połowie czerwca. Ściśle mówiąc jest to moment maksymalnego wychylenia osi obrotu Ziemi w kierunku Słońca, a więc gdy biegun północny jest bliżej Słońca niż południowy. W tym dniu gwiazda centralna Układu Słonecznego, wokół której krąży Ziemia góruje w zenicie na szerokości zwrotnika Raka. Do tego zjawiska dochodzi zwykle 20, 21 lub 22 czerwca. Dodajmy również, że na półkuli południowej przesilenie letnie ma miejsce w momencie, gdy na półkuli północnej występuje przesilenie zimowe, czyli 21–22 grudnia, gdy po "naszej" stronie globu próbujemy uporać się z najkrótszym dniem w ciągu roku.
Warto również dodać, że gdy cała strefa podbiegunowa półkuli północnej jest oświetlona Słońcem mamy również do czynienia z niezwykłym zjawiskiem dnia polarnego. Polega ono na niechowaniu się tarczy słonecznej poniżej linii widnokręgu w trakcie jej widomej wędrówki po sklepieniu niebieskim przez co najmniej 24 godziny.
Ile trwa najdłuższy dzień w roku?
Jest to zależne od położenia geograficznego. Zasadniczo jest to okres około 17 godzin. Na najdalej wysuniętym na południe krańcu Polski, a więc szczycie Opołonek, przesilenie letnie trwa 16 godzin i 12 minut. Tylko nieco dłużej będzie ono trwało w Zakopanem, bo 16 godzin i 15 minut. Z kolei na najbardziej wysuniętym na północ krańcu naszego kraju (brzeg morski w Jastrzębiej Górze) najdłuższy dzień w roku jest o ponad godzinę dłuższy i trwa 17 godzin i 20 minut.
W jaki sposób świętujemy letnie przesilenie?
To niezwykłe zjawisko fascynowało ludzi na całej półkuli od wieków. W różnych kulturach było ono celebrowane na różne sposoby i wiązało się z najróżniejszymi tradycjami. Słowiańskie święto związane z letnim przesileniem Słońca, obchodzone w czasie najkrótszej nocy w roku, to Noc Kupały.
Święto ognia, wody, słońca i księżyca, urodzaju, płodności, radości i miłości, powszechnie było obchodzone na obszarach zamieszkiwanych przez ludy słowiańskie, ale również w podobnym charakterze na obszarach zamieszkiwanych przez ludy bałtyckie, germańskie i celtyckie, a także przez część narodów ugrofińskich (na przykład przez Finów). W krajach anglosaskich obrzędy te były obchodzone pod nazwą Midsummer, a w krajach germańskich – Mittsommerfest.
W Polsce zarówno nazwa Nocy Kupały, jak i poszczególne szczegóły obrzędów, są zróżnicowane regionalnie. Na południu Polski, Podkarpaciu i Śląsku uroczystość o podobnym charakterze zwie się sobótką lub sobótkami. Z kolei na Warmii i Mazurach – palinocką. Nazwa Noc Kupały, kupalnocka utrwaliła się w tradycji Mazowsza i Podlasia.
Niestety, zbyt wiele pewnych informacji na temat tego święta nie posiadamy. Powodem tego stanu rzeczy jest działalność kościoła katolickiego, który początkowo zwalczał obchody tego pogańskiego święta. Po pewnym czasie podjęto jednak próbę asymilacji i niejakiego przejęcia tych zwyczajów, skąd wzięła się wigilia św. Jana, potocznie zwana też nocą świętojańską.
Letnie przesilenie w Wielkiej Brytanii – witanie najdłuższego dnia w Stonehenge
Szczególnie ciekawie dzień przesilenia letniego obchodzony jest na Wyspie. Powodem tego jest obecność w UK Stonehenge, a więc jednej z najsłynniejszych europejskich budowli megalitycznych, pochodzących z epok neolitu i brązu. Krąg zbudowany z ustawionych pionowo kamieni zlokalizowany jest w odległości 13 km od miasta Salisbury w hrabstwie Wiltshire w południowej Anglii. Najprawdopodobniej związany był z kultem Księżyca i Słońca, ale po dziś dzień pozostaje niezwykle tajemniczy.
Rokrocznie w Stonehenge gromadzą się tysiące osób, aby o poranku powitać najdłuższy dzień w roku i podziwiać, jak słońce wstaje nad majestatycznymi budowlami po całonocnym czuwaniu. Warto w tymi miejscu dodać, że w czasie przesilenie letniego i zimowego można bezpośrednio podejść do prehistorycznych głazów! W ciągu roku spacerowanie i przebywanie w pobliżu potężnych kamiennych bloków nie jest dozwolone bez odpowiedniego pozwolenia.
"Przesilenie to dla nas jedno z najważniejszych wydarzeń w roku. To wspaniała okazja dla przyjaciół i rodzin, aby wspólnie spędzić najdłuższy dzień w roku, tak jak robili to ludzie tysiące lat temu" – komentowała w 2018 roku, Kate Davies, dyrektor Stonehenge.
