Gluten to zło! Takie rewolucyjne wyniki badań z 2011 r. zapoczątkowały „bezglutenowy szał” na świecie. Czy bezglutenowa dieta to konieczność nie tylko dla osób chorych na celiakię, czyli nietolerancję glutenu, czy też moda? A może odstawiając gluten, robimy sobie krzywdę?
Wszystkiemu winien gluten?
Badania prof. Gibsona w 2011 r. wskazywały, że to właśnie gluten może być przyczyną różnych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Nie jesz glutenu? I bardzo dobrze, poprawia się dzięki temu twoje samopoczucie i stan zdrowia, ogłosił profesor. Wyniki badań zostały dość szybko rozpowszechnione nie tylko w środowisku medycznym, ale także wśród młodzieży, osób dorosłych i celebrytów. Rozpoczęła się moda na dietę bez glutenu, a sam gluten został obwiniony o wszystkie problemy zdrowotne.
Okazało się, jednak że badanie Gibsona zawiera jednak liczne błędy metodologiczne, więc przeprowadzono je powtórnie. Tym razem założenia były zdecydowanie bardziej rygorystyczne. Powtórne badanie, nie powieliły wyników pierwotnego eksperymentu, jednak moda na „gluten free” nadal trwa.
Gluten: Czy jest naprawdę niezdrowy?
Gluten od kilku lat budzi ogromne zainteresowanie i kontrowersje w świecie żywienia. Stał się tematem licznych debat i dyskusji, zwłaszcza w kontekście zdrowia. Czy gluten rzeczywiście jest niezdrowy, czy też jego zła sława dotyczy głównie osób z celiakią? Jakie są badania naukowe na ten temat?
Czym jest gluten?
Gluten to białko występujące naturalnie w niektórych zbożach, głównie w pszenicy, jęczmieniu i życie. Składa się z dwóch frakcji białkowych: gluteniny i gliadyny, które odpowiadają za elastyczność ciasta i jego zdolność do wyrastania. Z tego względu gluten jest niezwykle ważny w produkcji pieczywa i wielu innych produktów spożywczych.
Dla kogo na pewno korzystna jest dieta bezglutenowa?
Są osoby nietolerujące glutenu całkiem lub tylko na niego wrażliwe. Jakość życia jednych i drugich znacząco poprawia się po wyeliminowaniu z diety glutenu.
1. Celiakia
Celiakia to autoimmunologiczna choroba, w której spożycie glutenu prowadzi do reakcji immunologicznej w jelicie cienkim. W wyniku tego układ odpornościowy atakuje błonę śluzową jelita, co prowadzi do uszkodzenia kosmków jelitowych, a tym samym do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych. Objawy celiakii mogą obejmować ból brzucha, biegunki, wzdęcia, zmęczenie, anemię i utratę wagi.
U osób z celiakią nawet najmniejsze ilości glutenu są szkodliwe, a jedynym skutecznym leczeniem jest ścisła dieta bezglutenowa przez całe życie. Szacuje się, że około 1% populacji cierpi na celiakię, co czyni tę chorobę stosunkowo rzadką, ale znaczącą.
2. Nadwrażliwość na gluten bez celiakii (NCGS)
Istnieje także grupa osób, która nie cierpi na celiakię, ale doświadcza objawów podobnych do niej po spożyciu glutenu. Jest to tzw. nadwrażliwość na gluten bez celiakii (ang. Non-Celiac Gluten Sensitivity – NCGS). U tych osób spożycie glutenu może powodować bóle brzucha, wzdęcia, zmęczenie, bóle głowy czy trudności z koncentracją. W przeciwieństwie do celiakii, u osób z NCGS nie dochodzi jednak do uszkodzenia jelit.
Diagnoza NCGS jest trudna, ponieważ brakuje jednoznacznych testów diagnostycznych, a diagnoza jest zazwyczaj stawiana na podstawie wykluczenia celiakii i alergii na pszenicę. Często opiera się na obserwacji poprawy stanu zdrowia po wyeliminowaniu glutenu z diety.
3. Alergia na pszenicę
Osoby z alergią na pszenicę również mogą doświadczać reakcji po spożyciu produktów z glutenem, ale w tym przypadku reakcja ta jest związana z mechanizmem alergicznym, a nie nietolerancją glutenu per se. Objawy alergii mogą obejmować od problemów skórnych, przez problemy z układem oddechowym, aż po poważne reakcje anafilaktyczne.
Gluten a zdrowie osób bez celiakii
W ostatnich latach gluten zaczął być przedstawiany jako potencjalnie szkodliwy nawet dla osób, które nie mają celiakii. Popularność zyskały diety bezglutenowe, promowane przez celebrytów i influencerów, sugerujące, że wyeliminowanie glutenu może przynieść korzyści zdrowotne, takie jak poprawa trawienia, utrata wagi, a nawet lepsze samopoczucie.
1. Badania naukowe na temat glutenu u osób bez celiakii
Jednak badania naukowe nie potwierdzają, że gluten jest szkodliwy dla ogólnej populacji. Badania prowadzone na zdrowych osobach, które nie cierpią na celiakię, nie wykazują jednoznacznych korzyści zdrowotnych związanych z wykluczeniem glutenu z diety.
- W jednym z największych badań przeprowadzonych przez zespół badaczy z Harvard School of Public Health, obserwowano ponad 100 000 osób przez 26 lat. Badanie to wykazało, że spożycie glutenu nie zwiększało ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Co więcej, osoby, które unikały glutenu, częściej spożywały mniej pełnoziarnistych produktów zbożowych, co może być niekorzystne dla zdrowia.
- W innym badaniu opublikowanym w „Gastroenterology” w 2017 roku zbadano wpływ diety bezglutenowej na zdrowie osób bez celiakii. Wyniki pokazały, że dieta bezglutenowa nie przyniosła żadnych znaczących korzyści zdrowotnych, a nawet może prowadzić do niedoborów błonnika i innych składników odżywczych zawartych w pełnoziarnistych produktach zbożowych.
2. Placebo efekt w przypadku diety bezglutenowej
Wiele osób, które nie mają zdiagnozowanej celiakii lub NCGS, zauważa poprawę swojego samopoczucia po wyeliminowaniu glutenu z diety. Część naukowców sugeruje, że może to wynikać z efektu placebo, czyli poprawy stanu zdrowia wynikającej z wiary w skuteczność diety, a nie z samego wyeliminowania glutenu. Dodatkowo, osoby rezygnujące z glutenu wykluczają również przetworzoną żywność i produkty wysoko przetworzone, co może mieć pozytywny wpływ na zdrowie, niezależnie od obecności glutenu.
Czy gluten jest niezdrowy?
Gluten nie jest niezdrowy dla większości ludzi. Tylko osoby z celiakią, nadwrażliwością na gluten lub alergią na pszenicę muszą go unikać. Dla reszty populacji gluten jest neutralnym składnikiem diety. Wykluczenie glutenu bez medycznego powodu może prowadzić do niepotrzebnych restrykcji, a także do niedoborów składników odżywczych, zwłaszcza błonnika, witamin z grupy B i minerałów. Wszelkie korzystne efekty odstawienia glutenu przez osoby zdrowe, wynikają z tego, że unikając glutenu unikają produktów wysoko przetworzonych, słodkich wypieków, ciastek, pizzy i innych wysokokalorycznych dań.
Ostatecznie, jeśli nie masz medycznych wskazań do wykluczenia glutenu z diety, nie ma potrzeby go unikać. Gluten sam w sobie nie jest ani dobry, ani zły – jest to po prostu białko, które można spożywać bezpiecznie, o ile nie występują u ciebie określone schorzenia.
